Η ανάδυση υπερεθνικών δομών, η πύκνωση των διεθνικών δικτύων και η γενικευμένη υποχώρηση της εντοπιότητας που χαρακτηρίζει τις δυο τελευταίες δεκαετίες μεταβάλλουν το τοπίο των συλλογικών δράσεων. Στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης -και σε αντίθεση με ο,τι ίσχυε έως και πριν λίγα χρόνια- η ταχύτητα διάδοσης του διεκδικητικού μηνύματος είναι ιλιγγιώδης. Όμως η αποτίμηση των συνεπειών αυτής της εξέλιξης προκαλεί αμηχανία. Αν και οι απόλυτες -και μεταξύ τους αντιφατικές (: υπεραισιόδοξες ή ερεβώδεις)- αποτιμήσεις δεν λείπουν, οι περισσότεροι μελετητές προσεγγίζουν τις παραμέτρους του νέου περιβάλλοντος ως δίλημμα. Όπως έγραψε το 2004 ο Charles Tilly,

[Ο] 21ος αιώνας, θα φέρει άραγε  τα κοινωνικά κινήματα στην κορύφωση της επιδιωκόμενης λαϊκής ενδυνάμωσης σε παγκόσμια κλίμακα; Οι νέες επικοινωνιακές τεχνολογίες (όπως η αποστολή μηνυμάτων SMS) …θα γίνουν πόροι για κινηματικούς ακτιβιστές και απλούς ανθρώπους ώστε να μεταστραφούν τα ισοζύγια εις βάρος των καπιταλιστών, των στρατοκρατών και των διεφθαρμένων πολιτικών; Ή, το αντίθετο, μήπως η [πρόσφατη έξαρση] συλλογικών δράσεων...συνιστά την τελευταία αναλαμπή λαϊκής διεκδικητικότητας στο καταθλιπτικά ομοιόμορφο φόντο της παγκοσμιοποίησης;

Αποσκοπώντας στη σφαιρική διερεύνηση αυτού του βασικού ερωτήματος, ο τόμος αυτός (προϊόν διεθνούς συνεδρίου που έγινε το Μάιο του 2006) ανατέμνει κατηγορίες του δυναμικά αναπτυσσόμενου πεδίου της συγκρουσιακής πολιτικής και των κοινωνικών κινημάτων για τη διερεύνηση θεματικών όπως:

·   Το νέο περιβάλλον ως δομή: παγκόσμια κοινωνία πολιτών ή δημοκρατική απίσχνανση;

H «σύνθετη  διεθνικότητα» [complex internationalism] (Tarrow) των υπερεθνικών οργανισμών, των μη κυβερνητικών οργανώσεων και των διεκδικητικών δικτύων τι ακριβώς τοπίο δημιουργεί; Ποιες οι αναδυόμενες σταθερές  (ως δομές πολιτικών ευκαιριών) και πώς διαμορφώνονται τα νέα περιβαλλοντικά ισοζύγια; Αποτελεί  η συνισταμένη τους καταλύτη για την ανάδυση μιας νέας «παγκόσμιας κοινωνίας πολιτών» ή παγιώνει την πολλαπλώς προβαλλόμενη κανονικότητα του «δημοκρατικού ελλείμματος»; Πώς συνδυάζονται τα παραπάνω με τη χαρακτηριστικά κατασταλτική τροπή που τείνει να πάρει η κρατική αντιμετώπιση σε μια σειρά χώρες;

·   Μορφές συλλογικής δράσης: διεθνική παρεμπόδιση, βία και σύμβαση στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης

Πώς διαμορφώνεται το διεκδικητικό ρεπερτόριο στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης; Οι συλλογικές δράσεις μεταβάλλονται πραγματικά, ή μόνο φαινομενικά και κατ’ επίφαση; Ποια η έκταση, η φύση και η δυναμική των διεθνικών διεκδικητικών πρακτικών, και πώς η πραγματικότητά τους εξειδικεύεται στις διάφορες περιοχές του πλανήτη; Πρόκειται για μιμητική «διάχυση» [diffusion], ευρηματική εσωτερίκευση [domestication] ή παρεμβατική «εξαγωγή» [externalization] από τις χώρες του Βορρά; Πώς εννοιολογείται ο διεθνισμός, ποιες οι προϋποθέσεις του, και ποιο το πολιτικό περιεχόμενο των επαγγελιών του; Πώς ακριβώς προσδιορίζεται η σύγχρονη συγκρουσιακή παρεμπόδιση και πώς διαφοροποιείται από την τρομοκρατία/βία και τη σύμβαση;

·   Περιεχόμενα πολιτικής, πολιτισμικές πραγματικότητες, αξιακές πλαισιώσεις

Μια απ’ τις πιο επιφανείς κατακτήσεις της κινηματικής βιβλιογραφίας αποτελεί αναμφίβολα η διαπίστωση πως οι συλλογικές δράσεις ενέχουν, προϋποθέτουν και απηχούν «γνωστική κινητοποίηση» -την «απελευθέρωση» από συμβατικές-απολογητικές αναγνώσεις της πραγματικότητας και την ουσιολογία του αναπόδραστου παρόντος. Συναφώς, παρότι οι κινηματικές δράσεις κατά κανόνα συνέχονται από υλικούς στόχους (πολύπλευρους θεσμικούς μετασχηματισμούς και την επιδίωξη δημοκρατικής διεύρυνσης/ εμβάθυνσης) η πραγματικότητά τους δεν εξαντλείται στις επιτελεστικές-εργαλειακές διαστάσεις της. Εκτός από μέσα, τα κινήματα συνιστούν ταυτόχρονα και αποτελέσματα: πυκνά μορφώματα πολιτισμού. Στο πλαίσιο της νεοφιλελεύθερης κατίσχυσης, τι νέα πολιτισμικά πρότυπα αναδύονται και με τι είδους πολιτικές επιδιώξεις συμφύονται; Το κίνημα ενάντια στη νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, π.χ., δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την επανεμφάνιση συνεκτικών διεκδικητικών αφηγήσεων, ή δεν πρόκειται παρά για μια ακόμη διάττουσα αναλαμπή σε έναν κόσμο χωρίς νοήματα;

·   Οργανωτικές δομές: παραδοσιακά διλήμματα και η πρόκληση των νέων διεθνικών δικτύων

Το ατελέσφορο των παραδοσιακών ιεραρχικών δομών (διαπίστωση που επέτεινε η δραματική κατάρρευση του κομουνισμού και η ανάδυση αδιαφανών κρατικοδίαιτων μορφωμάτων όπως το «κόμμα καρτέλ») λειτουργεί εδώ και δεκαετίες ως κίνητρο στη δύσκολη αναζήτηση προσφορότερων εναλλακτικών: δομών που θα βασίζονται σε χαλαρά (έως και ημιαυτόνομα) δίκτυα σε επίπεδο βάσης χωρίς όμως αυτό να αποτρέπει το συντονισμό και την κοινή δράση σε επίπεδο κορυφής. Πώς αποτιμάται το οργανωτικό τοπίο σήμερα, στην εποχή της ηλεκτρονικής επικοινωνίας, των SMS και των νέων διεθνικών δικτυώσεων χαμηλού κόστους;  Αποτελούν οι μορφές αυτές τη λύση στο πρόβλημα ή απλώς το ανακυκλώνουν μετασχηματίζοντάς το; Τι γίνεται με τη δημοκρατία (κυρίως ως λογοδοσία); Μήπως η «συμμετοχική αποκέντρωση» τελικά υποκρύπτει αυθαιρεσία και προετοιμάζει αδιαφανείς συμβιβασμούς και ανεξέλεγκτη ενσωμάτωση; Ποιος είναι -τέλος- ο ρόλος των περιεχομένων πολιτικής; Συνιστά η ιδεολογική πολυμορφία των ημερών μας συμβολή στη διεκδικητική δυναμική, ή είναι απλώς ένδειξη πολιτικής ανωριμότητας;

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ: Συλλογικές δράσεις και κοινωνικά κινήματα στον 21^ο αιώνα (Σεφεριάδης, Σεραφείμ)

Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις, θεωρητικές προκλήσεις

-          Piven, Frances-Fox: Η δύναμη των μαζών σε έναν νεοφιλελεύθερο κόσμο.

-          Tarrow, Sidney/Tilly, Charles: Πολιτικές ταυτότητες: πώς λειτουργούν;

-          Diani, Mario: Συγκρουσιακές δια-ντιδράσεις ή συγκρουσιακά δίκτυα; Δίκτυα, γεγονότα και ταυτότητες στη συλλογική δράση.

-          Giugni, Marco: Πλαισιώσεις» και «ευκαιρίες» στη συγκρουσιακή πολιτική: μια απόπειρα σύνδεσης.

-          Δεμερτζής, Νίκος: Τι κινεί τα κοινωνικά κινήματα; Ο ρόλος των συγκινήσεων στη συλλογική δράση.

Η πραγματικότητα των συλλογικών δράσεων στα χρόνια της παγκοσμιοποίησης

-          Kriesi, Hanspeter: Συλλογική πολιτική δράση στις φιλελεύθερες δημοκρατίες στα χρόνια της μιντιοκρατίας και υπό συνθήκες παγκοσμιοποίησης.

-          della Porta, Donatella, Mosca, Lorenzo: ‘In movimento’: το διεκδικητικό «μικρόβιο» στο ιταλικό Κίνημα Παγκόσμιας Δικαιοσύνης.

-          Klandermans, Bert: Διεθνική παρεμπόδιση: Η κινητοποίηση ενάντια στον πόλεμο του Ιράκ.

-          Rucht, Dieter: Τα Κοινωνικά Φόρουμ ως θέατρα και υποδομές των Κινημάτων Παγκόσμιας Δικαιοσύνης.

-          Κανελλόπουλος.Κώστας: Ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός; Η πλαισίωση των συλλογικών δράσεων στο κίνημα ενάντια στην «παγκοσμιοποίηση».

ΜΚΟ, κοινωνικά κινήματα, συνδικαλισμός

-          Σεφεριάδης Σεραφείμ: Σύζευξη ή ετερότητα; Πρόδρομοι προβληματισμοί για τη σχέση ΜΚΟ, εθελοντισμού και κοινωνικών κινημάτων.

-          Ψημίτης, Μιχάλης: Κοινωνικά κίνημα και ΜΚΟ απέναντι στην «κοινωνία πολιτών»: σχέση συμπληρωματικής τροφοδότησης ή αμοιβαίας απόρριψης;

-          Μποτετζάγιας, Ιωσήφ: Οι Μη Κυβερνητικές Περιβαλλοντικές Οργανώσεις (ΜΚ-ΠΟ) και η Κοινωνία Πολιτών: θέματα Εκπροσώπησης, Νομιμοποίησης & Λογοδοσίας.

-          Vakaloulis, Michel: Η συνδικαλιστική δράση ανάμεσα σε αμφισβήτηση και θεσμοποίηση: η γαλλική εμπειρία.

-          Τσακίρης, Θανάσης: Πολιτικός λόγος και κινητοποιήσεις για την αμοιβή της εργασίας, το ασφαλιστικό πρόβλημα και τις εργασιακές σχέσεις στη μετα-ΟΝΕ εποχή: η περίπτωση των Ελλήνων τραπεζοϋπαλλήλων.

Το βίαιο ρεπερτόριο σε μετεξέλιξη

-          Goodwin, Jeff: Η λογική της τρομοκρατίας.

-          Σερντεδάκις, Νίκος: Το βίαιο ρεπερτόριο δράσης και κύκλοι διαμαρτυρίας.

-          Καβουλάκος, Κάρολος-Ιωσήφ: Δομή ευκαιριών ή ταυτότητα; η περίπτωση της ΕΟ 17 Νοέμβρη.